De Fokker F.25 Promotor was het eerste ontwerp van Fokker na de tweede wereldoorlog dat in een kleine serie is geproduceerd. Het was een kleine eendekker van gemengde constructie (houten romp en vleugel, aluminium staartbomen en rompbekleding) met een intrekbaar landingsgestel met neuswiel. De keuze voor hout als constructiemateriaal werd ingegeven doordat dat tenminste ruim beschikbaar was en geen complexe machines vereiste voor de productie. De machines voor metaalbouw waren immers door de Duitsers naar das Vaterland afgevoerd. De F.25 had accommodatie voor een piloot voorin en drie passagiers of een driezitsbank. Hij was bedoeld voor taxi diensten, maar kon ook een brancard vervoeren.
Een order voor honderd toestellen werd aanvankelijk geplaatst door for 100 Frits Diepen, een handelaar in tweedehands vliegtuigen en vliegtuigonderdelen, die van plan was het vliegtuig te opereren en het wereldwijd te verkopen.
Het vliegtuig had een Lycoming motor, die de propeller achterop de romp aandreef via een verlengde as. Deze configuratie veroorzaakte nogal wat ontwikkelingsproblemen zowel met betrekking tot de motorkoeling als trillingen t.g.v. onbalans die uiteindelijk door een aantal ontwerpwijzigingen gecorrigeerd werden.
De F.25 maakte zijn eerste vlucht in oktober 1946. De vraag naar het vliegtuig was teleurstellend, waarschijnlijk veroorzaakt door de grote voorraad tweedehands ex-WW II vliegtuigen op de mark ten de lagere productiekosten van Amerikaanse vliegtuigen, die in grotere series geproduceerd werden. De productie van de Promotor werd gestaakt na 21 vliegtuigen waarvan er 19 “afgeleverd” werden. Bij geruchte zouden er zes (vier?) aan een Spaanse operator verkocht zijn. Deze toestellen werden door een hagelbui in Spanje ernstig beschadigd en niet meer gerepareerd.
Het eerste, verbeterde serietoestel vloog in mei 1948. Alle toestellen zijn in 1950 in opslag geplaatst op Soesterberg en de registraties zijn doorgehaald in 1950. De meeste zijn kort daarna gesloopt. Eén exemplaar heft nog enige tijd als sleutelkist op een school voor grondwerktuigkundigen in Leeuwarden gestaan.
References
1. P. Alting, Van Spin tot Fokker 100, pp. 50-51, 60, Rebo Produkties, Sassenheim, 1988
2. H. Hegener, Fokker, The Man and the Aircraft, p. 193, ISBN 0-8168-6370-9, 1961
3. R. de Leeuw, Fokker Verkeersvliegtuigen, Van de F.I uit 1918 tot de Fokker 100 van nu, pp. 142-144, 193, ISBN 90 269 4074 2, 1989
4. T. Wesselink & T. Postma, De Nederlandse Vliegtuigen, Alle vliegtuigen ooit in Nederland ontworpen en gebouwd, p. 124, Unieboek B.V., Bussum, 1982
5. Vliegwereld, Het Dertigjarige Bestaan van de Nederlandse Fokkerfabriek 1929 – 1949, pp. 470, 483, Jaargang 15, No. 29, 1949
6. W. Vredeling, Collection Fokker, Copies of original Fokker drawings and documents, 2010, 2015
7. H.J. Hazewinkel, L. Kuipers, H-W van Overbeek, R. Soupart & P. Staal, Een eeuw Fokker, Verhalen en anekdotes uit 100 jaar Fokker geschiedenis, pp. 96-98, ISBN 978-90-808868-0-3, 2011
8. M. Dierikx, Uit de lucht gegrepen, Fokker als Nederlandse droom, p. 180, 1945-1996, ISBN 90-5352-889 X, 2004
9. H. Hooftman, Alles over de Fokker Friendship, Fokker Verkeersvliegtuigen van F.1 tot F.28, p. 80, L.J. Veen's Uitgeversmij N.V., Amsterdam, 1963
10. H. Hooftman, Fokker, Bekende en onbekende vliegtuigtypes van A.H.G. Fokker, Neerlands grootste vliegtuigbouwer, pp. 62-63, ARTI beeld encyclopedie 36 , Alkmaar, 1959
11. J. van Huijstee, Vervlogen jaren van Fokker, p. ??, Van Soeren & Co, Amsterdam, 1997
12. T. Postma, Fameuze Fokker Vliegtuigen, p. 62, Luchtvaart in Beeld nr. 1, Omniboek, Kampen, 1978
13. T. Postma, Fokker, Bouwer aan de Wereldluchtvaart, p. 137, Fibula - Van Dishoeck, Haarlem, 1979
14. F. Troost, S. van der Zee & W. van Zoetendaal, Salto Mortale - Fokker in bedrijf 1911-1996, p. 190, ISBN 907557410X, 1998
15. W.C.J. Westerop, Fokker en de twintigste eeuw: een historische relatie, p. 43, ISBN 90-9011870-5, 1998
16. T. Postma, Vermetele vliegende Hollanders, p. 112, ISBN 90 228 3987 7, De Haan, Bussum, 1975
De kit van Decarli Models zit in een stevige kartonnen doosje en bevat 21 grijs-groene resin onderdelen, een vacform transparante cabine beglazing en een wit plastic onderdeeltje en bied de keuze uit twee versies, te onderscheiden in het prototype PH-NBA en de eerste seriemachine PH-NDP, die verschillende richtingsroeren hadden. De overige verschillen (de seriemachine had bijvoorbeeld een langere romp ter verbetering van de aerodynamica) kunnen niet met de kit gebouwd worden.
De bouwinstructie is zeer eenvoudig; een figuur met onderdelen en pijltjes waar die moeten en mini-maatschetsjes voor het schilderschema.
Decals zitten in de doos voor beide versies.
Ik heb via mijn oud-collega Willem Vredeling meer dan tweehonderd documenten gekregen die betrekking hebben op de F.25 en de periode waarin die ontworpen, ontwikkeld en geproduceerd is. Die periode is veel langer dan de ongeveer vijf jaar die hierboven genoemd is; al in 1936-1937 was Fokker al bezig met een ontwerp dat sterk op de F.25 leek. Ik heb bovendien via Internet een CD met het handboek van het toestel aangeschaft, dus ruim voldoende informatie om mee aan de slag te gaan (beetje veel, eigenlijk).
Ik heb besloten de productieversie te bouwen, waarvan ik de maatschets naar 1:72 heb verkleind.
Ik heb meteen de kit maar even vergeleken met de tekening. Dan blijkt de spanwijdte van het model iets groter dan op tekening te zijn, de romp een kleine 4 mm te lang, de staartbomen zijn OK en de vleugel zit 2 mm te ver naar voren. Maar in het algemeen is daarmee te leven. Ernstiger is het interieur. De kit gaat uit van twee stoelen voorin en een smal bankje achterin, wat pertinent onjuist is. De vloer van de cabine zit veel te hoog, hij zit maar 6 mm onder de ramen, terwijl dat 7,5 mm moet zijn. Verder ontbreken wat tierelantijntjes op de romp. In de kit zitten wel deuren voor het hoofdlandingsgestel. Die zijn niet nodig, want de F.25 borg zijn wielen op in de vleugel, maar dekte ze niet toe.
De opengewerkte tekening komt van her FokkerWeb. Tenslotte het schilderschema. Uit de collectie Vredeling komt deze tekening.
Het is het algemene schema voor de Diepen vliegtuigen (donker vermiljoen no. 138, misschien RAL2002). Ik moet nog uitzoeken of de NDP ook dit schema had; waarschijnlijk wel, het was tenslotte de eerste aflevering aan Diepen.
De aftrap is er, nu het model nog.
Rob