Bij eerdere gelegenheden heb ik op diverse fora uitgelegd dat echt betrouwbare informatie over de vorm en constructie van 17e-eeuwse Nederlandse schepen zeldzaam is. (
http://www.papermodelers.com/forum/ship ... it-14.html,
https://shipsofscale.com/sosforums/thre ... ost-153834,
https://modelshipworld.com/topic/26047- ... -mistakes/ ) Vanaf nu is echter de mogelijkheid gecreeerd om virtueel door een schip van die tijd te wandelen, waarvan de vorm en constructie geheel door Witsen is gedicteerd.
De Amsterdamse diplomaat, advocaat, verzamelaar en burgemeester van Amsterdam, Nicolaes Witsen (1641-1717), was de eerste die in 1671 een boek schreef over de Nederlandse scheepsbouw, Aeloude en Hedendaegse Scheepsbouw en Bestier. Om zijn verhaal te illustreren, beschreef hij de bouw van een gemiddeld schip van zijn tijd, een gewapende koopvaarder, in die tijd bekend onder de naam 'pinas'. Drie masten, 134 voet lang, 24 kanonnen, bemand met honderd koppen. Het kostte me 6 jaar om Witsens gegevens over het schip om te zetten in werktekeningen en om het model te bouwen.
De kennis die ik tijdens dit werk opdeed, maakte de weg vrij voor een nieuwe carrière: hoofd van de Restauratieafdeling Marinemodellen bij het Rijksmuseum in Amsterdam. Na de Nederlandse en Engelse publicatie over Witsen en zijn pinas, ben ik in 2006 begonnen met te proberen de tekeningen om te zetten naar 3D. Ik kreeg hulp van de Belgische Rene Hendrickx, die een expert bleek te zijn in het werken met het gratis te downloaden scheepsbouwprogramma Delftship. We hebben meer dan drie jaar samengewerkt om elk onderdeel van Witsens schip te transformeren naar 3D. Uiteindelijk vormden duizenden dossiers bij elkaar het onbetwistbare beeld van een gemiddeld 17e-eeuws schip.
De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gaf Tijdlab, een jong bedrijf dat historische 3D-voorstellingen maakt, de opdracht om onze resultaten te gebruiken voor een programma waarmee de pinas op een website voor het publiek beschikbaar werd gesteld:
https://witsenscheepsbouw.nl.
Te zeggen dat het een zwaar programma is geworden is een understatement. Het downloaden van de verschillende onderdelen neemt enige tijd in beslag. Daarom heeft de (Microsoft)gebruiker de mogelijkheid om het volledige programma, zowel de Nederlandse als de Engelse versie, direct op de eigen harde schijf te downloaden. Dit bespaart veel tijd als u er meer dan eens toegang toe wilt hebben (wat ik ten zeerste aanbeveel). Mac-gebruikers moeten het voorlopig doen met de online versie, bij voorkeur via Chrome, dat net iets minder van beeldkwaliteit is, maar toch zeker de moeite waard om te bezoeken.
Er is een nieuwe, sterk verbeterde versie van het 17de-eeuwse online pinas programma uit. Het programma maakt het mogelijk door het schip te lopen en alle informatie die Nicolaes Witsen ons door middel van zijn beroemde boek heeft nagelaten tot ons te nemen. De eerste versie kwam in het voorjaar van 2021 uit, sindsdien is er hard gewerkt aan een geheel vernieuwde en sterk verbeterde aflevering.
Wie het adres -https://witsenscheepsbouw.nl- intypt in de adresbalk van zijn browser (liefst Chrome, maar andere werken gewoonlijk ook) krijgt op de beginpagina meteen al de mogelijkheid het hele programma te downloaden en op de eigen harde schijf te plaatsen,
Dit wordt sterk aanbevolen, want het voorkomt wachten als men van het ene deel van het programma naar het andere wil en in de gedownloade versie is de kwaliteit van het gebodene ook nog eens beter. Het programma is 2Gb groot. Helaas is deze bewerking alleen mogelijk op PC's met Windows. Bezitters van Apple computers zullen het (voorlopig) moeten doen met de online versie.
Als u kiest voor de online versie dan krijgt u de keuze uit vijf knoppen:
1. Verken de pinas. Hier kan men virtueel door het schip lopen.
2. Doorsnede van de pinas. Hierin worden de bevestigingsmiddelen zoals spijkers, nagels en bouten behandeld, getoond aan een segment van de romp midscheeps.
3. Bouwfasen van de pinas. Interactief kan men hier getuige zijn van de bouw van een 17de-eeuws schip. Alle fasen worden toegelicht aan de hand van de originele teksten uit Witsens boek en waar nodig van uitleg voorzien.
4. Encyclopedie van de pinas. Ieder onderdeel van het schip wordt hier behandeld aan de hand van een opengewerkte versie van het schip, waarin de gebruiker naar keuze met zijn muis elk onderdeel kan aanwijzen. Dan verschijnt de naam en daarmee kan de bijbehorende informatie in de woordenlijst worden opgezocht.
5. Verken de fluit. Deze hypothetische reconstructie van een fluit is, net als de pinas, als virtueel model te bezichtigen.
In de gedownloade versie zijn dezelfde onderdelen terug te vinden, alleen zijn ze hier sneller te openen en te gebruiken. Wie een van beide downloadversies (de Nederlandse of de Engelse) in zijn downloadmap terugvindt en opent, treft vier bestanden aan, waarvan hij het icoon -Witsenscheepsbouw- moet aanklikken.
Het programma opent dan in een iets andere vormgeving, maar is inhoudelijk uiteraard gelijk aan de online versie.
Hier kan worden gekozen uit de Pinas, de Fluit, de Encyclopedie en een knop waarmee het programma wordt afgesloten. Wie de pinas aanklikt krijgt de keuze uit drie opties:
1. Verkenning, gelijk aan #1 van de online versie.
2. Bouwfasen, gelijk aan #3 van de online versie.
3. Doorsnede, gelijk aan #2 van de online versie.
De fluit is alleen als 'wandelaar' te bezoeken en heeft vanwege het hypothetische gehalte geen verdere uitwijdingen.
Het deel dat gaat over de bouwfasen is voorzien van alle geschreven en geillustreerde data die in Witsens boek is te vinden. Veel van de nautische termen die in het programma zijn te vinden, worden hier verklaard.
Ik wil met name nog eens de aandacht vestigen op de sterk verbeterde Encyclopedie, waarin het gekleurde en opengewerkte model van de pinas uitnodigt om onderdelen te ontdekken en toegelicht te krijgen.
Daarbij is er zelfs een exploded view mogelijkheid toegevoegd voor samengestelde onderdelen zoals het galjoen, de spil, de besturing, de pompen en de versierde spiegel. Daarin zijn de namen te vinden van alle onderdelen.
Wij van het Witsenscheepsbouw team zijn trots deze versie te mogen presenteren en nodigen u uit met ons mee te denken over hoe we het werk nog bruikbaarder en aantrekkelijker kunnen maken.
Ab Hoving
Johan Opdebeeck van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE)
Het team van Tijdlab: Rob van Haarlem, Tomas Schuurbiers en Thomas Verhoeven